Οι ρωσικές κυρώσεις και που αποσκοπούν

Τα τελευταία δύο χρόνια, η ρωσική κυβέρνηση επέβαλε κυρώσεις κατά αρκετών κρατών, περιλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Αυστραλίας, της Τουρκίας και των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σε κάθε μια περίπτωση που η Μόσχα προχωρούσε σε εμπάργκο, η απόφαση της ερχόταν σαν απάντηση σε συγκεκριμένες αντι-ρωσικές ενέργειες. 

Ωστόσο, σε αντίθεση με την ισχύουσα διεθνή πρακτική, οι ρωσικές κυρώσεις αφορούν αποκλειστικά στις εισαγωγές εμπορευμάτων στη Ρωσία και δεν επεκτείνονται στις εξαγωγές των ρωσικών προϊόντων.

Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της, η Ρωσία επέβαλε κυρώσεις τον Αύγουστο του 2014 σαν απάντηση στα αντι-ρωσικά μέτρα που πήραν ταυτόχρονα αρκετές χώρες, λόγω της θέσης της Μόσχας πάνω στο ουκρανικό ζήτημα. Πιο συγκεκριμένα, σε έναν ολόκληρο κατάλογο επιχειρηματιών που θεωρούνταν στενοί φίλοι του Βλαντίμιρ Πούτιν, και αρκετών κυβερνητικών αξιωματούχων, απαγορεύτηκε η είσοδος στην επικράτεια της ΕΕ και των ΗΠΑ, ενώ τα περιουσιακά τους στοιχεία σε αυτές τις χώρες «πάγωσαν». Οι ρωσικές Αρχές, σαν απαντητικά μέτρα, απαγόρευσαν τις εισαγωγές τροφίμων από αυτά τα κράτη. Η απόφαση αυτή συνέβαλε στην αύξηση του μεριδίου των εγχώριων αγροτικών προϊόντων στην ρωσική αγορά, τη στιγμή που μέχρι πριν το εμπάργκο, το μερίδιο των εισαγόμενων προϊόντων στη δομή των λιανικών πωλήσεων στη Ρωσία, ανέρχονταν στο 40%.

Σε ανάλογες ενέργειες προχώρησε αργότερα η ρωσική κυβέρνηση και εναντίον άλλων κρατών. Συγκεκριμένα, στο τέλος του Νοεμβρίου 2015, μετά την κατάρριψη ρωσικού βομβαρδιστικού Su-24 από την τουρκική Πολεμική Αεροπορία, η Μόσχα προχώρησε σε επιβολή κυρώσεων κατά της Τουρκίας, απαγορεύοντας τις εισαγωγές από τη χώρα αυτή σχεδόν όλων των προϊόντων τροφίμων (εκτός από ψάρια, ξηρούς καρπούς και γάλα).

Η επόμενη χώρα που βάζει «υποψηφιότητα» για να εγγραφεί στον κατάλογο των ρωσικών κυρώσεων, φαίνεται να είναι η Ουκρανία. Ετσι, οι εισαγωγές τροφίμων από την Ουκρανία στη Ρωσία μπορεί να απαγορευθούν από 1ης Ιανουαρίου 2016, ημερομηνία που θα ξεκινήσει να υλοποιείται το οικονομικό μέρος της συμφωνίας εταιρικής σχέσης (Συμφωνία Σύνδεσης) της τέως σοβιετικής Δημοκρατίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Ουκρανία θα μπορεί να επανεξάγει στη Ρωσία «απαγορευμένα» προϊόντα από τις ευρωπαϊκές χώρες.

Περιορισμός εισαγωγών
Όπως εξηγούν εμπειρογνώμονες της αγοράς, οι ρωσικές Αρχές περιορίζουν τις εισαγωγές, επειδή τα τελευταία χρόνια στη χώρα το εμπορικό ισοζύγιο είναι πλεονασματικό: Η Ρωσία εξάγει περισσότερα απ’ όσα εισάγει. Τη μερίδα του λέοντος στις ρωσικές εξαγωγές, κατέχουν οι υδρογονάνθρακες (πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Πιο συγκεκριμένα, το 2015, ο κύκλος εργασιών του εμπορίου μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας, εκτιμάται ότι θα φθάσει στο επίπεδο των 23-25 δισεκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων το μεγαλύτερο μέρος (περίπου 20 δις δολάρια) αφορούν στις ρωσικές εξαγωγές, ενώ οι εισαγωγές είναι της τάξης των 4-5 δις δολαρίων.

«Οι ρωσικές κυρώσεις αφορούν αποκλειστικά στις εισαγωγές, επειδή έτσι, βραχυπρόθεσμα, βελτιώνουν το εμπορικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο πληρωμών», λέει ο οικονομικός αναλυτής της «Finam», Τιμούρ Νιγκματούλιν. Η επιλογή των κυρώσεων, σχετίζεται με τη δομή του εξωτερικού εμπορίου της Ρωσίας, λέει ο ίδιος. Η χώρα δεν εξάγει κάποιο μοναδικό προϊόν με υψηλή προστιθέμενη αξία, από το οποίο να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό άλλες χώρες. Για παράδειγμα, οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας το 2014, αφορούσαν κυρίως τις εξαγωγές προϊόντων τεχνολογίας και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών.

Οι συνέπειες
Σαν αποτέλεσμα του εμπάργκο στις εισαγωγές τροφίμων, είχαμε από τη μια πλευρά αύξηση της παραγωγής εγχώριων αγροτικών προϊόντων, και από την άλλη αύξηση στις τιμές των τροφίμων. Σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Τελωνειακή Υπηρεσία, το 2014, οι εισαγωγές ζωϊκών προϊόντων στη Ρωσία μειώθηκαν κατά 42%, προϊόντων γάλακτος κατά 33%, κρέατος και προϊόντων κρέατος, κατά 32%.

Την ίδια στιγμή, για το 2014, σύμφωνα με την επίσημη στατιστική υπηρεσία της Ρωσίας «Rosstat», οι τιμές των τροφίμων στη χώρα αυξήθηκαν κατά 16,7%. Παρατηρώντας μια τέτοια κατάσταση, η γενική Εισαγγελία της Ρωσίας διενέργησε ελέγχους για να εντοπίσει τους λόγους που οδήγησαν στην αύξηση των τιμών τροφίμων στις μεγαλύτερες αλυσίδες λιανικής πώλησης. Σε ορισμένες από αυτές μάλιστα, αποδόθηκαν κατηγορίες για χειραγώγηση της αγοράς. Από τα αποτελέσματα των ελέγχων, μόνο στη Μόσχα, ασκήθηκαν 418 διοικητικές διώξεις. Σαν απάντηση στο κύμα ελέγχου, τα δίκτυα ανακοίνωσαν προσωρινό πάγωμα των τιμών στο 20% των βασικών αγαθών. Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικής Ανάπτυξης, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015, ο κύκλος εργασιών του λιανικού εμπορίου μειώθηκε κατά 8% (στα τρόφιμα η μείωση ήταν 7,7%, ενώ στην ομάδα προϊόντων εκτός των τροφίμων, κατά 8,3%).

Πως παρακάμπτονται

Οι ρωσικές Αρχές έχουν επανειλημμένα κατηγορήσει αρκετούς προμηθευτές τροφίμων από την ΕΕ για ενέργειες που παρακάμπτουν τις κυρώσεις. Σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Τελωνειακή Υπηρεσία, οργανισμό που καταγράφει επίσημα τις εισαγωγές και τις εξαγωγές στη χώρα, μόνο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015, οι αρμόδιες υπηρεσίες του οργανισμού κατάσχεσαν 552 τόνους προϊόντων που υπόκεινται σε καθεστώς κυρώσεων.

Με τη σειρά του, ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ρωσίας, Αρκάντι Ντβορκόβιτς, σημείωσε ότι μέσα σε μόλις λίγους μήνες το 2015, οι ελεγκτικές αρχές κατέγραψαν περίπου 700-800 παραβιάσεις του εμπάργκο τροφίμων. Από τα καταστήματα λιανικής πώλησης, οι ρωσικές Αρχές κατέσχεσαν επίσης 44,8 τόνους εμπορευμάτων που υπόκεινται σε καθεστώς κυρώσεων. Επιπλέον, από τις 6 Αυγούστου 2015, η ρωσική κυβέρνηση αποφάσισε να καταστρέφονται τα κατασχεθέντα στα σύνορα προϊόντα που εμπίπτουν στο ρωσικό εμπάργκο.

Οι κανόνες του ΠΟΕ
Σύμφωνα με τη ρωσική πλευρά, οι οποιεσδήποτε μονομερείς κυρώσεις που έχουν ληφθεί «παρακάμπτοντας» τον ΟΗΕ, παραβιάζουν το νόμο. Τον Απρίλιο του 2014, σε επίσημη ανακοίνωση της ρωσικής κυβέρνησης προς τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), σημειώνεται η μη εφαρμογή από πλευράς ΗΠΑ των εμπορικών τους υποχρεώσεων.

Όπως αναφέρουν Ρώσοι αξιωματούχοι, οι κυρώσεις των ΗΠΑ παραβιάζουν τα δικαιώματα των ρωσικών φορέων παροχής υπηρεσιών που δραστηριοποιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες ή συναλλάσσονται με αμερικανικές εταιρείες. Το εμπάργκο αυτό έρχεται σε αντίθεση με μία από τις βασικές συμφωνίες του ΠΟΕ, τη Γενική Συμφωνία για το Εμπόριο των Υπηρεσιών. Σύμφωνα με τους κανόνες του ΠΟΕ, μια χώρα μπορεί να επιβάλει περιορισμούς στην εξαγωγή αγαθών ή υπηρεσιών, μόνο για λόγους εθνικής ασφάλειας. Όμως, η δυνατότητα επιβολής κυρώσεων σε οργανισμούς, δεν προβλέπεται.

Τον Μάρτιο του 2015, η ρωσική κυβέρνηση πάραυτα δήλωσε ότι δεν θα επιδιώξει την έναρξη δικαστικών διαδικασιών στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, δεδομένου ότι η διαδικασία αμφισβήτησης των κυρώσεων στον ΠΟΕ δεν είναι διαφανής και εμπεριέχει πάρα πολλές απαιτήσεις. Είναι χαρακτηριστικό το παλαιότερο παράδειγμα της Νικαράγουας που, ενώ κατάφερε να αποδείξει ότι οι κυρώσεις των ΗΠΑ είναι αντίθετες με τους κανόνες του ΠΟΕ, η απόφαση αυτή δεν επέφερε τελικά κανένα πρακτικό αποτέλεσμα.