Ενημέρωση: Τόσο κοντά, πόσο μακριά

του Ανδρέα Μ. Καραγιάννη, Πολιτικού επιστήμονα-συγγραφέα

Με το πέρασμα των αιώνων και την εξελικτική πορεία του ανθρώπου επινοήθηκαν τεχνολογικά μέσα υποβοηθητικής χρηστικότητας με σκοπό την καλυτέρευση, απλούστευση της καθημερινής ζωής.

Από την εποχή της εμφάνισης του Τύπου, των πρώτων εφημερίδων προς ενημέρωση του λαού, οι οποίες διέπονταν από σοβαρότητα και χρησιμοποιούσαν ακραιφνώς την γλώσσα προσδίδοντας κύρος στη διαδικασία, φτάσαμε στην ανακάλυψη της τηλεόρασης και τελευταίως στο θαύμα της ηλεκτρονικής συλλογής και διασποράς πληροφοριών, από και προς ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Δυνάμεθα σήμερα, από το σπίτι, τη δουλειά , καθ’ οδόν, με ένα πάτημα ενός κουμπιού να πληροφορηθούμε τεκταινόμενα που ενδέχεται να συμβαίνουν χιλιάδες μίλια μακριά η και ένα στενό παρακάτω. Έχουμε επιπλέον τη δυνατότητα, παρέμβασης στην ενημέρωση, με τη δημιουργία προσωπικού μέσου ανταλλαγής απόψεων, σχολίων και προβληματισμών.

Ας ανατρέξουμε όμως λίγο στο παρελθόν και ας συγκρίνουμε την εποχή μας με άλλες. Στις αρχαίες πόλεις κράτη, υπήρχε ένα κεντρικό πινάκιο σε περίοπτη θέση, όπου καθημερινά αναγράφονταν από τους υπεύθυνους του κράτους, οι αποφάσεις , οι νόμοι , οι σχεδιασμοί της πολιτείας. Σε αρκετές περιπτώσεις υπήρχε έντονη διαδραστικότητα, εφόσον ο πολίτης εδύνατο δια βοής, συλλογικά να εγκρίνει ή να απορρίψει αποφάσεις που τον αφορούσαν. Υπήρχε μια άμεση συμμετοχή σε κάθε γεγονός που αφορούσε τον δημόσιο βίο. Σε διαφορετικά καθεστώτα , μπορεί η λήψη αποφάσεων και οριοθέτηση των εξελίξεων άρα και της ενημέρωσης να ήτο θέμα ολίγων ή ενός αλλά υπήρχε μια συνεχή επαφή των πολιτών με το κέντρο διοίκησης, είτε ειρηνική είτε βίαιη, και πάλι όμως διαδραστική.

Επανερχόμενοι ξανά στο όχι και τόσο κοντινό σήμερα, προ της τεχνολογικής έξαρσης, υφίστατο στα πλαίσια της παράδοσης, ένας τρόπος ανταλλαγής απόψεων σε κοινωνικές συναθροίσεις σε καφενεία, στην πλατεία, γεγονός χωρίς κάποια σπουδαία επιρροή αλλά που είχε καταστήσει τον τότε άνθρωπο τρόπον τινά πολιτικό ον, ενεργό, με γνώμη και άποψη. Η έντονη αστικοποίηση, τεχνολογική πρόοδος και εγκληματικότητα εξάλειψε σταδιακά (στα περισσότερα μέρη) αυτό τον ιδιόμορφο θεσμό. Ας αναλύσουμε τη διαδραστικότητα του σήμερα. Σήμερα ο πολίτης, παρόλο που αισθάνεται τόσο κοντά στις εξελίξεις και την ενημέρωση, στην ουσία βρίσκεται περισσότερο μακριά από κάθε άλλη φορά. Εξηγούμαι.

Ο Τύπος συρρικνώνεται δραματικά. Συναθροίσεις προς λήψη αποφάσεων και ενημέρωσης δεν δύνανται να πραγματοποιηθούν εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού . Άρα, μεταξύ του πολίτη και του κέντρου λήψης αποφάσεων, μεσολαβεί ένα γυαλί, μια συχνότητα, μια οθόνη. Μια οθόνη ενημερώνει τον πολίτη για τα εξωτερικά, οικονομικά, πολιτιστικά, θρησκευτικά ζητήματα που τον αφορούν. Σε αυτό το γυαλί, στην οθόνη διοχετεύονται πληροφορίες από κέντρα που έχουν συσταθεί για να ενημερώσουν τον πολίτη. Η ειδοποιός διαφορά με τις εποχές των ντελάληδων και των πινάκιων, έγκειται στο ότι σήμερα αυτό το γυαλί, η οθόνη, η συχνότητα πολλές φορές ανήκουν σε ιδιωτικά συμφέροντα. Αναλογιστείτε το εξής. Ο εκάστοτε ιδιοκτήτης έχει τη δύναμη να ορίσει ποια πληροφορία θα διοχετευθεί, που, πως, τροποποιημένη ή μη, εξωραϊσμένη η δραματοποιημένη.

Με αυτόν τον τρόπο, πλην του πολίτου που τίθεται έρμαιο κάθε μόδας η ποδηγετησης, το κέντρο λήψης αποφάσεων βρίσκεται σε ομηρία, εξαιτίας του ότι δεν διαθέτει άλλον επαρκή τρόπο επικοινωνίας, διαφήμισης, διαπόμπευσης προς το ευρύ κοινό. Έχει υψωθεί λοιπόν συνειδητά, εικονικά και σιωπηρά ένας διαφανής τοίχος, μια νέα τάση που διοικεί, ορίζοντας μόδες και εκβιάζοντας. Ορισμένοι ιδιοκτήτες κιόλας αυτού του “τοίχους” ποντάρουν περισσότερο στο να ορίσουν μια μόδα παρά την ευθεία επίθεση . Επί παραδείγματι. Ο κάτοχος του τάδε μέσου ενημέρωσης δεν συμπαθεί τον δεινά εκπρόσωπο κάποιας κοινωνικής ομάδας. Το να του επιτεθεί ευθέως μέσω συχνότητας, εγκυμονεί κινδύνους νομικής και άλλης φύσεως. Επίσης η συνείδηση και η μνήμη του σύγχρονου κόσμου “κονταίνει” γρήγορα και εξαιτίας των γρήγορων ρυθμών ζωής, η σημερινή είδηση ξεχνιέται με την επόμενη. Η μόδα όμως όχι. Έτσι λοιπόν ο τάδε ιδιοκτήτης του σταθμού επιλέγει να λοιδορήσει τον αντίπαλο του, με στοιχεία του χαρακτήρος του, με την εμφάνιση του, με τις συνήθειες του. Πράττοντας το αυτό κάθε μέρα, με δήθεν σατυρική διάθεση καλλιεργεί στον δεκτή πίσω από το γυαλί μια φαιδρή εικόνα για αυτό το πρόσωπο, η οποία θα διατηρηθεί για αρκετό καιρό . Πολύ πιο αποτελεσματικός τρόπος και λιγότερο επίφοβος.

Ας μην τρέφουμε αυταπάτες, το γεγονός ότι πάμε μπροστά χρονικά και τεχνολογικά δεν σηματοδοτεί ότι εξελίσσεται η κουλτούρα μας και η ελευθερία μας. Το αντίθετο ίσως. Το τοίχος όμως είναι γυάλινο.