Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Γράφει η Μαριάννα Σμουστοπούλου, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ (Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων)
Η σύλληψη της ιδέας αναφορικά με το σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου κατασκευής του Διαδριατικού Αγωγού φυσικού αερίου (Trans-Adriatic Pipeline-TAP) χρονολογείται από το 2003 ενώ μέχρι και το 2006 είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία σχετική μελέτη που επιβεβαίωνε τόσο την τεχνική, οικονομική, όσο και την περιβαλλοντική σκοπιμότητα του έργου.
Δύο χρόνια αργότερα, ιδρύεται η κατασκευάστρια κοινοπραξία TAP AG, η οποία σε συνεργασία με τους εταίρους του Shah Deniz—SOCAR, BP, Total, προχωρούν στη σύναψη συμφωνίας με την οποία παραχωρείται μερίδιο 50% του TAP στους τελευταίους, με την προϋπόθεση ότι συνεισφέρουν στη χρηματοδότηση του συνολικού έργου.
Οι κυβερνήσεις των χωρών υποδοχής της Ελλάδας, Ιταλίας, και Αλβανίας επιβεβαίωσαν τη ρητή στήριξή τους στον TAP με την υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας καθώς και μίας Τριμερούς Διακρατικής Συμφωνίας το 2013. Σε συνέχεια της ανακοίνωσης της 28ης Ιουνίου 2013 ότι ο αγωγός TAP επελέγη από την κοινοπραξία του Shah Deniz στο Αζερμπαϊτζάν ως η βέλτιστη διαδρομή αγωγού για τη μεταφορά του αζέρικου αερίου προς την Ευρώπη, υπεγράφη νέο σύμφωνο μεταξύ του TAP AG και του Διαχειριστή Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ). Έπειτα από αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις στη στρατηγική και το χρονοδιάγραμμα του έργου, έλαβαν χώρα τα εγκαίνια για την επίσημη έναρξη των διεργασιών κατασκευής του αγωγού τον περασμένο Μάιο (2016), στη Θεσσαλονίκη.
Εύλογα λοιπόν, γεννιέται το ερώτημα όσον αφορά την κατεύθυνση που θα επιλέξει να ακολουθήσει η Ελλάδα, η οποία εισέρχεται δυναμικά στο γεωπολιτικό παίγνιο ως εξαρτημένη μεταβλητή, έχοντας δύο στρατηγικές επιλογές∙ αφενός, να προσδεθεί στο «άρμα της Δύσης» (ΗΠΑ-ΕΕ) , προωθώντας σχέδια και έργα κοινού ενδιαφέροντος (PCI), με απώτερο σκοπό την ένταξή της στον ευρωπαϊκό ενεργειακό χάρτη∙ αφετέρου, να στραφεί προς τη Μόσχα, εκμεταλλευόμενη τις ευμενείς ελληνορωσικές σχέσεις, προκειμένου να ασκεί πίεση στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους εταίρους της. Ωστόσο, φαίνεται ότι επί του παρόντος κρατά μια πιο ουδέτερη στάση δίχως να αποκλείει καμία στρατηγική συνεργασία, ενώ παράλληλα , χάρη στη γεωγραφική της θέση, μπορεί να αποκτήσει δυνητικά σταθεροποιητικό ρόλο στην Ευρασία.
Τεχνικά χαρακτηριστικά του TAP
Πρόκειται για το έργο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου, με χερσαίες και υποθαλάσσιες εγκαταστάσεις, ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το κοίτασμα Shah Deniz του Αζερμπαϊτζάν, ενώ στο μέλλον δεν αποκλείεται η τροφοδοσία να πραγματοποιείται και μέσω άλλων πηγών από την Κασπία, όπως το Ιράν ή το Τουρκμενιστάν, σε περίπτωση εξάντλησης/υπερεκμετάλλευσης του πρώτου ∙ κι αυτό, προκειμένου να καταστεί ο TAP βιωσιμότερος και πιο αποδοτικός. Με συνολικό μήκος 878 χιλιόμετρα και σημείο αφετηρίας από τους Κήπους στα ελληνοτουρκικά σύνορα—όπου θα γίνει η διασύνδεση με τον αγωγό Trans Anatolian Pipeline (TANAP), θα διασχίσει την Βόρεια Ελλάδα, την Αλβανία και μέσω ενός υποθαλάσσιου τμήματος βάθους 820 μέτρων, από την περιοχή Fier , θα διασχίσει την Αδριατική Θάλασσα, για να καταλήξει στην ιταλική πόλη San Foca. Από το σημείο προσαιγιάλωσης, θα συνδεθεί με τα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, συνθέτοντας έναν «διάδρομο» ( Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου), συνολικού μήκους 4000 χιλιομέτρων. Όσον αφορά την εκτιμώμενη ποσότητα μεταφοράς, αναμένεται γύρω στα 10 bcm , με δυνατότητα επέκτασης στα 20 bcm , με την προϋπόθεση ότι ο TAP αφενός, θα συνδεθεί με τον σχεδιαζόμενο αγωγό IGB—κάθετος άξονας Ελλάδας-Βουλγαρίας με δυνατότητα “reverse flow” , αφετέρου θα επεκταθεί και στις ενεργειακές αγορές της Ανατολικής Ευρώπης, με τη δημιουργία πλωτής πλατφόρμας Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (Liquefied Natural Gas-LNG) στην Αλεξανδρούπολη.
Ανταποδοτικά οφέλη για την Ελλάδα
Αναμφίβολα, ο TAP αποτελεί ένα «παράθυρο ευκαιρίας» για την Ελλάδα , δεδομένου ότι η περίοδος έναρξης εργασιών για τον αγωγό στη χώρα μας συμπίπτει χρονικά με την έναρξη των προσπαθειών προσέλκυσης Άμεσων Ξένων Επενδύσεων ∙ η δε κοστολόγηση του συνολικού έργου κυμαίνεται στα 1,2 με 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, αναμένεται να επέλθουν πάνω από οκτώ χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας με παράλληλη δραστηριοποίηση ποικίλων ελληνικών εταιρειών, γεγονός που θα φέρει και επιπρόσθετα ανταποδοτικά οφέλη στις ελληνικές τοπικές κοινωνίες. Κατ’ επέκταση, τονώνεται σημαντικά η ανταγωνιστικότητα της χώρας και προάγεται η οικονομική της σταθερότητα, προκειμένου να εξασφαλιστούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την υλοποίηση επιπρόσθετων ενεργειακών projects , όπως ο πλωτός σταθμός Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στην Αλεξανδρούπολη —όπου θα καταφθάνει LNG το Κατάρ, τις ΗΠΑ(σχιστολιθικό φυσικό αέριο) και την Ανατολική Μεσόγειο, ο δυνητικός αγωγός Ionian Adriatic Pipeline και τέλος η αναβάθμιση του ήδη υπάρχοντος σταθμού LNG στη νήσο Ρεβυθούσα. Συνεπώς, με τη «γεωπολιτική αναβάθμιση» της Ελλάδας στην ενεργειακή σκακιέρα, η ίδια φαίνεται να διαδραματίζει σταθεροποιητικό ρόλο στα Βαλκάνια ενώ παράλληλα, αποτελεί θεμελιώδη κρίκο διαμετακόμισης στο πλαίσιο του Νοτίου Διαδρόμου φυσικού αερίου , εξασφαλίζοντας την ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσία της ΕΕ.
Οι ρωσικοί αγωγοί φυσικού αερίου και ο TAP
Παράλληλα, με την επίσκεψη του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ελλάδα στις 28 Μαΐου 2016, εκτός από ζητήματα εκκλησιαστικής διπλωματίας, στα οποία δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση κατά την επίσκεψή του στην Αθωνική Πολιτεία, αναβίωσε και η συζήτηση σχετικά με τα ρωσικά ενεργειακά projects. Συγκεκριμένα, η Ρωσία, φαίνεται να αποσκοπεί στην προώθηση του διασυνδετήριου αγωγού ITGI Poseidon (Interconnector Turkey-Greece-Italy), ο οποίος είναι σχεδιασμένος για να μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο μέσω της Βουλγαρίας και της Ελλάδας στην Ιταλία και από εκεί στις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης. Δεδομένου ότι η ανάπτυξη του ITGI λειτουργεί ανταγωνιστικά τόσο απέναντί στον ΤΑΡ , όσο και στον αγωγό IGB(Interconnector Greece-Bulgaria),αντιμετωπίζεται αρνητικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και τις ΗΠΑ καθώς έρχεται σε αντιδιαστολή με τα σχέδια της Δύσης περί απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο και κατ ‘ επέκταση στη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Με τον τρόπο αυτό η Ρωσία, επιδιώκει να εξασφαλίσει έναν αξιόπιστο εταίρο εξαιτίας της ρευστότητας που χαρακτηρίζει τις διπλωματικές σχέσεις Μόσχας-Άγκυρας Ωστόσο, μολονότι ο αγωγός Turkish Stream—συνολικής χωρητικότητας 63 bcm, φαίνεται να αποτελεί ένα επενδυτικό σχέδιο , η υλοποίηση του είχε φαινομενικά «παγώσει», λόγω των τεταμένων διμερών σχέσεων μεταξύ Μόσχας-Άγκυρας μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού Sukhoi 24 από τουρκικό F-16 τον Νοέμβριο του 2015, σε συνδυασμό με τη δήλωση του Ερντογάν ότι η Ρωσία «δεν συμμορφώνεται με τις τουρκικές απαιτήσεις», γύρω από το project του αγωγού.
Βέβαια, η απομάκρυνση του Αχμέτ Νταβούτογλου από την πρωθυπουργία τον περασμένο Μάιο, σήμανε την αφετηρία αλλαγής πλεύσης της τουρκικής διπλωματίας και κατ’ επέκταση την αποκατάσταση των ρωσοτουρκικών σχέσεων με την επίσημη απολογία Ερντογάν για το συμβάν του περασμένου Νοεμβρίου περί τα τέλη Ιουνίου και μετά την εκδήλωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν της 15ης Ιουλίου που έφερε ακόμα πιο κοντά τις δύο χώρες. Άμεση συνέπεια της εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών αποτελεί η «επανεκκίνηση» του έργου του αγωγού μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου, Turkish Stream. Η προοπτική κατασκευής του αφορά και την Ελλάδα, δεδομένου ότι ο αγωγός διαπερνά το ελληνικό έδαφος , σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο—Greek Stream, και μετά, μέσω Ιταλίας δύναται να διοχετευτεί στην ΕΕ. Παρά τις αντιδράσεις της Δύσης και των ΗΠΑ ότι το συγκεκριμένο project αντίκειται στην πολιτική διαφοροποίησης προμηθευτών στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ, Ελλάδα και Τουρκία ισχυρίζονται ότι οι δύο αγωγοί—Turkish Stream, TAP, μπορούν να λειτουργούν συμπληρωματικά, αναβαθμίζοντας των ρόλο των δύο χωρών ως οιονεί ενεργειακοί κόμβοι διαμετακόμισης σημαντικών ποσοτήτων φυσικού αερίου στην Ευρώπη.
Αποσαφήνιση του διλήμματος και ο ρόλος της Ελλάδας ως χώρα διαμεσολάβησης
Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι τα ανταποδοτικά οφέλη που προσκομίζει η Ελλάδα σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα από τον TAP είναι αρκετά υψηλά σε όλους τους τομείς. Σταδιακά φαίνεται να ενισχύει όλο και περισσότερο το «ενεργειακό της χαρτοφυλάκιο» με νέους προμηθευτές , ιδίως όσον αφορά το LNG, έτσι ώστε, προϊόντος του χρόνου να μετασχηματιστεί από έναν απλό κρίκο της ενεργειακής εφοδιαστικής αλυσίδας σε κόμβο διαμετακόμισης φυσικού αερίου. Επιπρόσθετα, ο εφοδιασμός των σταθμών LNG από τρίτες χώρες πλην της Αλγερίας, ενδεχομένως να συμβάλλει στη διασύνδεση της ΕΕ με μακρινές αγορές , όπως λ.χ. το Ιράν και το Κατάρ . Ωστόσο επί του παρόντος αυτό θεωρείται πρακτικά ανέφικτο δεδομένων των υψηλών καταναλωτικών αναγκών της ΕΕ, οι οποίες σε πραγματικούς αριθμούς κυμαίνονται σε 500 bcm ετησίως, και οι οποίες εξαιτίας της σχετικά χαμηλής προσφερόμενης ποσότητας υδρογονανθράκων από νέους προμηθευτές, δεν δύναται να καλυφθούν εξ’ολοκλήρου από αυτούς και ως εκ τούτου είναι πρακτικά αδύνατη η απεξάρτηση της ΕΕ από την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου.
Η Ελλάδα, εκμεταλλευόμενη τις καλές διπλωματικές σχέσεις με τη Ρωσία, ως χώρα «διαμεσολαβητής», καλείται να κατευνάσει τυχόν ανησυχίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσον αφορά τις προθέσεις της Ρωσίας, ανησυχίες οι οποίες προκύπτουν λόγω των ρευστών ρωσο-ουκρανικών σχέσεων, σε συνδυασμό με τις αλλεπάλληλες ενεργειακές κρίσεις με αποκορύφωμα την διακοπή τροφοδοσίας της ΕΕ το Ιανουάριο του 2009 λόγω της γνωστής διαμάχης Ρωσίας-Ουκρανίας. Για την ακρίβεια, τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών και των δεσμεύσεων της απέναντι στην ΕΕ, η Ελλάδα δύναται να προωθήσει το σχέδιο για μια νέα, ανανεωμένη εκδοχή του South Stream( IΤGI-Poseidon), που θα παρακάμπτει την Ουκρανία ως ενδιάμεσο σταθμό διέλευσης. Επομένως, με τη συγκατάθεση της ΕΕ και την αποκατάσταση των σχέσεων της με τη Ρωσία, η Ελλάδα θα κατορθώσει να συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός ακόμη διαδρόμου τροφοδοσίας στο πλαίσιο της «τρίπτυχης» (ασφάλεια εφοδιασμού, βιωσιμότητα, ανταγωνιστικότητα) ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.«TAP: Οικοδομώντας τον Νότιο Ευρωπαϊκό Ενεργειακό Διάδρομο. Γεωπολιτικές Παράμετροι και Δυνητικά Οφέλη για την Ελλάδα». (2016) (1st ed.). Αθήνα, Μάιος 2013. Ανάκτηση από http://www.idis.gr/wp-content/uploads/%CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%84%CE%B7-%CE%99%CE%94%CE%99%CE%A3.pdf
2.Αγωγός TAP: Το κλειδί για να γίνει η Ελλάδα από πελάτης, κόμβος παροχής αερίου. (2016). News247.gr. Ανάκτηση 6 Ιουνίου 2016, από http://news247.gr/eidiseis/synentefxeis/agwgos-tap-to-kleidi-gia-na-ginei-h-ellada-apo-pelaths-komvos-paroxhs-aerioy.4069629.html
3.Από τα εγκαίνια του αγωγού TAP στην επίσκεψη Πούτιν. (2016). Reporter.gr. Ανάκτηση 6 Ιουνίου 2016, από http://www.reporter.gr/Eidhseis/Epicheirhseis/energy/289194-Apo-ta-egkainia-toy-agwgoy-Tap-sthn-episkepsh-Poytin
4.Επανεκκίνηση του Turkish Stream αποφάσισαν Ρωσία – Τουρκία. (2016). naftemporiki.gr. Ανάκτηση 2 Σεπτεμβρίου 2016, από http://www.naftemporiki.gr/story/1142801/epanekkinisi-tou-turkish-stream-apofasisan-rosia-tourkia
5.Η διαδρομή του Διαδριατικού Αγωγού φυσικού αερίου. (2016). Tap-ag.gr. Ανάκτηση 6 Ιουνίου 2016, από http://www.tap-ag.gr/%CE%9F-%CE%91%CE%B3%CF%89%CE%B3%CF%8C%CF%82/%CE%A7%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%AE%CF%82
6. Ο TAP με μια ματιά. (2016). Tap-ag.gr. Ανάκτηση 6 Ιουνίου 2016, από http://www.tap-ag.gr/%CE%9F-%CE%91%CE%B3%CF%89%CE%B3%CF%8C%CF%82
7.Οι ενεργειακές προοπτικές της χώρας εν μέσω διελκυστίνδας Δύσης – Ρωσίας, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΙΛΗΣ* | Kathimerini. (2016). Kathimerini.gr. Ανάκτηση 6 Ιουνίου 2016, από http://www.kathimerini.gr/861589/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/oi-energeiakes-prooptikes-ths-xwras-en-mesw-dielkystindas-dyshs—rwsias
8.Τουρκία και Gazprom συμφώνησαν βάλουν ξανά μπρος τον Turkish Stream. (2016). Skai.gr. Ανάκτηση 2 Σεπτεμβρίου 2016, από http://www.skai.gr/news/world/article/323649/tourkia-kai-gazprom-sumfonisan-valoun-xana-bros-ton-turkish-stream/
και επέλεξε Το προσθήκη στην αρχική σελίδα Έπειτα άνοιξε την εφαρμογή .