Αθεΐα: Οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι την είχαν επισημάνει

Ελισάβετ Σταμοπούλου

Η αναφορά του Πλάτωνα στους άθεους, οι «αθεϊστικές γραφές» του φιλοσόφου Ξενοφάνη του Κολοφώνιου, η άποψη του επικεφαλής της Ακαδημίας του Πλάτωνα, Καρνεάδη, για την πίστη στον Θεό. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζει νέα μελέτη για να αποδείξει πως η ύπαρξη της αθεΐας χρονολογείται από την αρχαία Ελλάδα.

Το βιβλίο, Battling the Gods, του ακαδημαϊκού του Cambridge Τιμ Γουίτμαρς υποστηρίζει πως η αθεΐα δεν πρωτοεμφανίστηκε στην εποχή του Διαφωτισμού.

Ο καθηγητής ελληνικού πολιτισμού διαψεύδει όσους με βεβαιότητα μιλούν για τη φυσική ροπή του ανθρώπου προς τον ασπασμό της θρησκείας, προτάσσοντας μια διαπίστωση που έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα.

«Η ”μοντέρνα” αθεΐα είναι ένας μύθος που τροφοδοτείται από δύο διαφορετικές απόψεις. Η μια άποψη παρουσιάζει τον σκεπτικισμό προς το υπερφυσικό ως αποτέλεσμα της προόδου της επιστήμης που επισκιάζει την θρησκεία. Η άλλη άποψη υποστηρίζει πως η αθεΐα αντιμετωπίζεται σαν παθογένεια μιας παρηκμασμένης δυτικής κοινωνίας, φθαρμένης από τον καπιταλισμό», δηλώνει ο καθηγητής στον Guardian.

Εξηγεί πως η δυσπιστία προς το υπερφυσικό «υπήρχε από καταβολής κόσμου», και χαρακτηρίζει εσφαλμένη την πεποίθηση που θέλει τους Ευρωπαίους του 18ου αιώνα να είναι οι πρώτοι «που αντιμάχονταν τους Θεούς».

Τον συλλογισμό του ενισχύει με παραδείγματα από την εποχή του αρχαίου έλληνα φιλοσόφου Πλάτωνα.

Αναφέρεται στον φιλόσοφο αναδεικνύοντας μια σκηνή που είχε φανταστεί ο Πλάτωνας για να περιγράψει τον τρόπο που ένας πιστός ασκεί κριτική σε έναν άθεο. Τα λόγια που χρησιμοποίησε ήταν τα εξής: «Εσύ και οι φίλοι σου δεν είστε οι πρώτοι που έχουν αυτή την άποψη για τους θεούς. Υπάρχουν πάντα εκείνοι που υποφέρουν από αυτή την αρρώστια, σε μικρό η μεγάλο βαθμό».

Σχολιάζοντας το παράδειγμα του Πλάτωνα, ο καθηγητής σημειώνει ότι σε όλους τους πολιτισμούς ανά τους αιώνες «πολλοί ήταν εκείνοι που αρνήθηκαν την πίστη στα θεία».

Στο βιβλίο του ο κ.Γουίτμαρς αναφέρεται στον «Άπιστο» μιλώντας για τον θεό Ασκληπιό και στην «παράλογη πίστη στον Θεό» όπως διατυπώθηκε από τον επικεφαλής της Ακαδημίας του Πλάτωνα.

Όπως επισημαίνει, ο θεός Ασκληπιός απευθυνόμενος σε έναν άντρα που αντιμετώπιζε με κοροϊδευτικό τρόπο τις θαυματουργές θεραπείες, είχε πει: «Επειδή αμφιβάλλεις για πράγματα που δεν είναι απραγματοποίητα,το όνομά σου από τώρα και στο εξής θα είναι Άπιστος».

Μέσα από το παράδειγμα του θεού της Ιατρικής αναδύεται η ιστορία ενός άντρα που είχε χάσει τη δύναμη των δακτύλων του και αρνιόταν να πιστέψει στις θαυματουργές θεραπείες. Ο Ασκληπιός εμφανίστηκε στο όνειρό του, τα δάχτυλά του θεραπεύτηκαν, οι θεοί όμως τον τιμώρησαν δίνοντάς του το όνομα «Άπιστος».

Ο Καρνεάδης, επικεφαλής της Ακαδημίας του Πλάτωνα, υποστήριζε ότι η πίστη στο Θεό είναι παράλογη, ενώ οι Επικούρειοι, αποκαλούνταν συχνά άθεοι κατά την αρχαιότητα. Στη συλλογιστική πορεία του καθηγητή υπάρχουν και οι «αθεϊστικές γραφές» του φιλοσόφου και ποιητή Ξενοφάνη.

Σύμφωνα με τον κ.Γουίτμαρς, στις αρχαιοελληνικές κοινωνίες παρόλο που η αθεΐα θεωρείτο παράπτωμα, ήταν συχνά ανεκτή. Υπήρχαν, ωστόσο, και οι περιπτώσεις εκείνες που οδηγούσαν στο αντίθετο συμπέρασμα όπως η θανατική καταδίκη του Σωκράτη στην Αθήνα για ασέβεια προς τους Θεούς.

Χωρίς να συνδέει την αθεΐα αποκλειστικά με τον ρόλο της επιστήμης στον Διαφωτισμό, το βιβλίο Battling the Gods την εξετάζει μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα που αποδεικνύει πως η προσκόλληση στη θρησκεία δεν ήταν δεδομένη στην αρχαιότητα.