Η μεγάλη σημασία του nocebo στον εμβολιασμό για τον ιό SARS-CoV-2

SARS-CoV-2: Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στον ιατρικό τύπο (JAMA Network Open) αναδεικνύει το nocebo ως μία σημαντική αιτία εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών μετά τον…

εμβολιασμό για τον ιό της πανδημίας SARS-CoV-2. Πρόκειται για μία μετα-ανάλυση, δηλαδή επεξεργασία μετά από ομαδοποίηση δεδομένων από άλλες πρωτότυπες μελέτες, που υπογράφεται από ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Harvard.

Τι είναι το nocebo;

Ο καθηγητής Νευρολογίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Δήμος Μητσικώστας αναφέρει ότι το nocebo αφορά την αρνητική προδιάθεση του ασθενούς ότι η προσφερόμενη ιατρική θεραπεία (φάρμακο, χειρουργική επέμβαση, εμβόλιο) θα τον βλάψει περισσότερο, παρά θα τον ωφελήσει.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τι γνωρίζουμε για τις νέες παραλλαγές του SARS-CoV-2 – Το φθινόπωρο τα νέα επικαιροποιημένα εμβόλια στην Ελλάδα

Ο ιός SARS-CoV-2 μπορεί να προκαλεί εμβρυική φλεγμονή, ακόμα και σε απουσία λοίμωξης του πλακούντα στις εγκύους

Πώς εκφράζεται;

Με την εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών, που μοιάζουν να προκαλούνται από τη θεραπεία, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουν σχέση με τη βιολογική δράση της θεραπείας, παρά μόνο με την αρνητική προδιάθεση των ασθενών. Είναι, δηλαδή, μία μορφή αυθυποβολής και φοβίας.

Πώς μετριέται το nocebo στην ιατρική;

Καταγράφοντας τις ανεπιθύμητες δράσεις που εμφανίζουν οι ασθενείς που παίρνουν το εικονικό φάρμακο (placebo) στις κλινικές μελέτες, σημειώνει ο κ. Μητσικώστας. Ένας ισχυρός δείκτης για τη σοβαρότητα και συχνότητα του nocebo είναι η καταγραφή των ασθενών που διακόπτουν τη θεραπεία λόγω ανεπιθύμητων δράσεων, παρά το γεγονός ότι πήραν αδρανή ουσία (π.χ. νερό, αλεύρι) που δεν προκαλεί τέτοιες βιολογικές δράσεις. Πόσο συχνό είναι; Περίπου ένας στους τρεις ασθενείς που παίρνουν εικονικό φάρμακο στις κλινικές μελέτες εμφανίζει μία οποιαδήποτε ανεπιθύμητη δράση και περίπου ένας στους 20 σταματά τη θεραπεία εξαιτίας των ανεπιθύμητων ενεργειών, παρά το γεγονός ότι πήρε εικονικό φάρμακο.

Από τι επηρεάζεται το nocebo;

Από πολλούς παράγοντες, κυρίως από την προσωπικότητα του ασθενή, αλλά και από τη σχέση του με τον γιατρό, τις προηγούμενες εμπειρίες υγείας που έχει ο ασθενής, ιδίως τις αρνητικές, και από τις πληροφορίες που παίρνει ή άθελά του κατακλύζεται από τα έντυπα-ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, την τηλεόραση, το διαδίκτυο, γενικά.

Η αμερικανική μελέτη έδειξε ότι οι εθελοντές που εμβολιάστηκαν με τα εμβόλια για τον ιό SARS-CoV-2 είχαν περισσότερες ανεπιθύμητες δράσεις (76%) από εκείνους που πήραν το εικονικό εμβόλιο (30%). Αναμενόμενο. Αυτό που εντυπωσιάζει, όμως, είναι ότι οι συστηματικές ανεπιθύμητες δράσεις (δηλαδή πυρετός, κόπωση, κεφαλαλγία, μυαλγίες, ζάλη) είναι πολύ συχνές και στους εθελοντές που πήραν το εικονικό εμβόλιο (76%), είναι δηλαδή αποτέλεσμα nocebo συμπεριφοράς, φοβίας, τονίζει ο κ. Μητσικώστας.

Έρευνα της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ

Σε μία συγχρονική έρευνα της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, που εκπονήθηκε σε πέντε πανεπιστημιακά νοσοκομεία της Αθήνας από τον Μάιο έως τον Ιούλιο του 2021 (δηλαδή όταν είχε ολοκληρωθεί το πρόγραμμα εμβολιασμού αντί- SARS-CoV-2 για τους εργαζόμενους στην υγεία), περίπου 1.300 εργαζόμενοι απάντησαν σε ένα ειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο που αφορούσε στον εμβολιασμό και στις πιθανές ανεπιθύμητες δράσεις που βίωσαν από τα εμβόλια για τον συγκεκριμένο ιό, όπως, επίσης, και στη nocebo συμπεριφορά. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στον διεθνή ιατρικό Τύπο με τη συμμετοχή μίας πλειάδας καθηγητών και ερευνητών του ΕΚΠΑ τον Νοέμβριο του 2021 με τίτλο: «Nocebo-Prone Behavior Associated with SARS-CoV-2 Vaccine Hesitancy in Healthcare Workers και συγγραφείς: Δήμος Μητσικώστας, Κωνσταντίνα Αραβαντινού-Φατούρου, Χριστίνα Δεληγιάννη, Ευρυδίκη Κραβαρίτη, Ελένη Κορομπόκη, Μαρία Μυλωνά, Πηνελόπη Βρυττιά, Γεωργία Παπαγιαννοπούλου, Ευμορφία-Μαρία Δελίχα, Αθανάσιος Δελλής, Γεώργιος Τσιβγούλης, Μελέτιος Α. Δημόπουλος, Martina Amanzio, Πέτρος Σφηκάκης».

Αποτελέσματα έρευνας

Περίπου οκτώ στους δέκα υγειονομικούς είχαν πλήρως εμβολιασθεί εκείνο το χρονικό διάστημα και δύο στους τρεις είχαν εμφανίσει τουλάχιστον μία ανεπιθύμητη ενέργεια μετά τον εμβολιασμό, δερματικές αντιδράσεις και συμπτώματα ίωσης, κυρίως. Δύο στους ένδεκα, όμως, δεν έκαναν το εμβόλιο «Προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε τα χαρακτηριστικά αυτής της ομάδας που αρνήθηκαν να εμβολιασθούν, διαπιστώσαμε ότι ήταν κυρίως γυναίκες (δύο στις εννέα), κατηγορίες εργαζομένων που δεν ήταν ιατροί (νοσηλευτές οι περισσότεροι-ένας στους 4) και εργαζόμενοι που είχαν ειδική προδιάθεση για nocebo συμπεριφορές, δηλαδή είχαν δώσει τέτοιες απαντήσεις στο ειδικό ερωτηματολόγιο για το nocebo, που προδικάζουν δισταγμό, δυσπιστία και φοβία στις ιατρικές θεραπείες», επισημαίνει ο κ. Μητσικώστας.

Αυτά τα ευρήματα αναπαράχθηκαν και από άλλη έρευνα, όπου επίσης συμμετείχε το ΕΚΠΑ, με τον καθηγητή Νευρολογίας της Ιατρικής Σχολής του, Δήμο Μητσικώστα, μαζί με άλλα πανεπιστήμια από την Ιταλία και τις ΗΠΑ, η οποία ακολούθησε ακριβώς την ίδια μεθοδολογία με την πρόσφατη μελέτη από το Harvard, δηλαδή ήταν μία μετά-ανάλυση.

Ένας στους τρεις εθελοντές που συμμετείχαν στις εγκριτικές μελέτες φάσης 3 για τα εμβόλια COVID-19 εμφάνισαν ανεπιθύμητες δράσεις παρά το γεγονός ότι έπαιρναν το εικονικό φάρμακο (placebo). Μάλιστα, οι γενικευμένες ανεπιθύμητες δράσεις, που δεν μπορούν να μετρηθούν και να αντικειμενοποιηθούν (π.χ. κεφαλαλγία, κόπωση, αδιαθεσία, μυαλγίες), ήταν πολύ αυξημένες στην ομάδα του εικονικού εμβολίου, όπως και στην ομάδα του πραγματικού εμβολίου. «Η νέα μελέτη, επομένως, από το Harvad επιβεβαιώνει τις αρχικές μελέτες του ΕΚΠΑ που προηγήθηκαν, και όλες μαζί καταδεικνύουν τη μεγάλη σημασία του nocebo στον εμβολιασμό για τον ιό SARS-CoV-2, ο οποίος έχει αλλάξει δραματικά τη ζωή μας», υπογραμμίζει ο καθηγητής.

Πώς αυτά τα επιστημονικά ευρήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν;

«Εφόσον γνωρίζουμε τα αίτια της αντί-εμβολιαστικής νοοτροπίας, αλλά και των ανεπιθύμητων δράσεων που παρατηρούνται μετά το εμβόλιο, μπορούμε να βοηθήσουμε τους φοβισμένους συμπολίτες μας αποτελεσματικότερα, μιλώντας και αναλύοντας το nocebo φαινόμενο σε μία επίμονη σε επαναληψιμότητα και διάρκεια εκστρατεία ενημέρωσης. Ότι είναι μία φυσιολογική φοβία, που συνδέεται με το ένστικτο επιβίωσης, που όλοι έχουμε, αλλά σε διαφορετικό βαθμό», καταλήγει ο κ. Μητσικώστας.

Ε.Φ.