Οι καλές και οι κακές γυναίκες στον Πόντο

Όπως κάθε γυναίκα που αγωνίζεται κάθε μέρα για να προκόψει και να γίνει αρωγός στους δικούς της ανθρώπους, να φέρει και να δώσει ζωή στα παιδιά της, να γίνει στήριγμα και σημείο αναφοράς για την οικογένειά της, έτσι και η Πόντια γυναίκα δίνει το παράδειγμα και στέκεται όρθια ακόμα και όταν όλα γύρω της καταρρέουν.

Ο Πόντος έβγαλε γυναίκες αγωνίστριες, αντάρτισσες, που όμως, αδίκως, δεν αναδείχθηκαν στο διάβα της ιστορίας όπως οι άντρες.

Ζώντας σε κοινωνίες όπου ο άντρας καθόριζε τη μοίρα τους, οι Πόντιες γυναίκες έδειχναν υπομονή και συμμορφώνονταν με τη βούληση του πατέρα, του συζύγου, του αδελφού. Οι δοκιμασίες που υπέστησαν οι Έλληνες του Πόντου κατά τα χρόνια των σφαγών, αλλά και εξαιτίας των βίαιων μετακινήσεών τους, μετέφεραν στον άντρα την κύρια ευθύνη της ασφάλειας και της επιβίωσης. 

Η γυναίκα, ωστόσο, κλήθηκε πολλές φορές να αναλάβει ρόλο πυλώνα, ιδίως όταν οι άντρες στέλνονταν στα τάγματα εργασίας ή, πολύ χειρότερα, εκτελούνταν από τους Τούρκους. Τότε, σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζε αναλαμβάνοντας τη φροντίδα των παιδιών η γιαγιά, η καλομάνα, εμβληματική φιγούρα στον Πόντο.

Οι μολυβούδες

Πέραν της γυναίκας συζύγου, μάνας, ή της καλομάνας, λίγες χαρακτηριστικές γυναικείες μορφές του Πόντου είχαν συνέχεια στους νέους τόπους εγκατάστασής τους, όπως η προξενήτρα.

Οι Πόντιες γυναίκες στάθηκαν στυλοβάτες στις οικογένειές τους αλλά πολλές φορές υπήρχαν η αιτία να «διαλυθεί» ένα σπίτι.

Οι γυναίκες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία σεμνές και τίμιες, κάτι που αντικατόπτριζε ακόμα και η φορεσιά τους, δεν ήταν πάντα καλές. Υπήρχαν και «κατηγορίες» πονηρών γυναικών, σχεδόν διαβολικών.

Η κατακέφαλος

Μια ιδιόρρυθμη κατηγορία των γυναικών στον Πόντο ήταν οι «μολυβούδες».1 Επρόκειτο για τις φλύαρες γυναίκες, τις γλωσσούδες που σέρνουν μαζί τους πάντα τη φουσκωμένη και διαβολική τους φαντασία. Σκάλιζαν τα ξένα μυστικά, διέβαλλαν με σατανική τέχνη και χαλούσαν συνοικέσια.

Γι’ αυτόν τον τύπο των γυναικών συνήθιζαν να λένε «Ο Θεόν να γλιτών’ με ας’ σο στόμαν ατούν» (Ο Θεός να με γλιτώνει από το στόμα τους).

Άλλο ένα επίθετο με το οποίο χαρακτήριζαν τη γυναίκα ήταν η «κατακέφαλος»2 Πόντια. Αυτό σήμαινε ότι ήταν υποκρίτρια, σιγανοπαπαδιά, η οποία με το καταχθόνιο μυαλό της είχε πάντα το δίκαιο με το μέρος της.

Η τζατζού

Υπήρχε επίσης και το προσωνύμιο «τζατζού»,3 δηλαδή επίβουλη, μυστηριώδης, αληθινή μάγισσα, που έσπερνε διχόνοιες, παρεξηγήσεις, έχθρες, με συνειδητή, προμελετημένη και έντεχνη διαβολή.

________

1. Μολυβού: Γυναίκα που μάντευε το μέλλον από το λιωμένο μόλυβδο.
2. Κατακέφαλος: Παμπόνηρη (γιατί το σκύψιμο του κεφαλιού θεωρείται ένδειξη πονηριάς).
3. Υπάρχει η φράση «τζατζία και κλαδία πιάν’»: Αυτός που προσπαθεί να βρει δικαιολογίες αστήρικτες, αυτός που κινδυνεύει να πέσει από δέντρο και πιάνεται από θάμνους ή λεπτά κλωνάρια, αλλά δεν κατορθώνει να συγκρατηθεί (οι ορισμοί είναι από το Ιστορικόν λεξικόν της ποντικής διαλέκτου του Άνθιμου Παπαδόπουλου, Αθήνα 1961).

Οι χαρακτηρισμοί των Πόντιων γυναικών και οι επεξηγήσεις τους προέρχονται από το κείμενο του Νίκου Ι. Καπνά στο βιβλίο Ο ελληνικός Πόντος – Μορφές και εικόνες ζωής, Αθήνα 1947, από όπου και τα σκίτσα του Χρήστου Γ. Δημάρχου.