Έχω την απάντηση. Αλλά ποια είναι η ερώτηση;

Σ’ ένα δημοψήφισμα, είναι αλήθεια, «μιλά ο λαός». Μόνο που δεν λέει πολλά. Λέει ένα «ναι» ή ένα «όχι».

Γι’ αυτό και το σημαντικότερο σ’ ένα δημοψήφισμα δεν είναι η απάντηση. Είναι η ερώτηση.

Όταν οι Σκωτσέζοι κλήθηκαν να ψηφίσουν σ ένα δημοψήφισμα αν θέλουν ή όχι την ανεξαρτησία τους από το Ηνωμένο Βασίλειο, το ερώτημα δεν επιδεχόταν αμφισβητούμενη απάντηση. Το ίδιο κι όταν, παλιότερα, οι Ιταλοί κλήθηκαν να απαντήσουν μ’ ένα ναι ή μ’ ένα όχι στην πρόταση να νομιμοποιηθεί το διαζύγιο, το οποίο η καθολική εκκλησία απαγόρευε. Αλλά εμείς, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες, που θα ψηφίσουμε την Κυριακή- αν, τελικά, διεξαχθεί το δημοψήφισμα- σε ποιο ερώτημα θα καρφιτσώσουμε τα ναι και τα όχι μας;

Το τυπικό ερώτημα που περιλαμβάνει η προκήρυξη του δημοψηφίσματος- να απορρίψουμε ή να εγκρίνουμε μια κακή πρόταση εργασίας, ένα non paper που κατατέθηκε την Πέμπτη, άλλαξε όμως την Παρασκευή και είναι αμφίβολο αν βρίσκεται ακόμη στο τραπέζι- προφανώς, δεν έχει κανένα νόημα. Είναι άσκηση στον πολιτικό σουρεαλισμό.

Συνεπώς, το ναι ή το όχι της Κυριακής, θα αναζητά εκ των υστέρων το νόημά του, ως απάντηση σ’ ένα ερώτημα που εκ των υστέρων θα διατυπωθεί. Όχι στην συγκεκριμμένη πρόταση (που δεν υπάρχει πια) αλλά ναι σε μια άλλη, καλύτερη πρόταση που ίσως διατυπωθεί; Όχι, γενικά, σε κάθε συμφωνία που εξασφαλίζει την παραμονή στο ευρώ με αντάλλαγμα νέα μέτρα λιτότητας; Όχι, στην ίδια την παραμονή στο ευρώ; Η απάντηση θα είναι εκεί, σαφής και δεδομένη, ένα ναι ή ένα όχι. Αλλά η ερώτηση θα διατυπωθεί με σαφήνεια μόνον εκ των υστέρων, ανάλογα με την ερμηνεία που θα της δοθεί, όχι από εμάς που στέλνουμε το μήνυμα, αλλά από εκείνους που θα το παραλάβουν- την κυβέρνηση, την Μέρκελ, τον Γιούνκερ, τις αγορές…

Κι αυτός είναι, νομίζω, ένας καίριος λόγος για τον οποίο θα πρέπει η κυβέρνηση να το ξανασκεφτεί και να ανακαλέσει την απόφασή της. Γιατί πέρα από τις βαριές συνέπειες της απόφασής της να διακόψει τις διαπραγματεύσεις και να προσφύγει στο δημοψήφισμα, πέρα από τους κινδύνους που είναι σε όλους, πια, φανεροί, η εκκρεμότητα της ερώτησης, στην οποία θα πρέπει να απαντήσουμε, αναιρεί την ίδια την δικαιολογητική βάση του δημοψηφίσματος: την δημοκρατική του αυθεντικότητα.