Βύρωνας Πολύδωρας: «Η καθ´ ημάς Συρία»

του Βύρωνα Γ. Πολύδωρα

Η Μέση Ανατολή, η Μικρά Ασία, η Εγγύς Ανατολή είναι τόποι ελληνικοί. Η Μεσόγειος, ελληνική θάλασσα.

Πού ήσαν οι Ρωμαίοι πριν από το «mare nostrum» που πρωτοκαθιερώθηκε γύρω στο 250 π.Χ.; Οι ακτές γύρω-γύρω, της Βόρειας Αφρικής, της Γαλλίας, της Ιταλίας (με το Magna Graecia και τη Σικελία) ελληνικές. Στα ιστορικά παλίμψηστα οι τόποι δεν «βαφτίζονται» σε κρατικά ληξιαρχεία. Ορίζονται από βαθειά ανάγλυφα σφραγίδων πολιτισμού.

Έτσι και η Συρία, για την οποία θέλω να γράψω σήμερα. Από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μετέπειτα, από τους λεγόμενους Ελληνιστικούς χρόνους μέχρι το 65 π.Χ., τη χρονιά που κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, η χώρα των Σελευκιδών, η Συρία, μαζί με την Αίγυπτο των Πτολεμαίων, αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Ελληνικού κόσμου για περισσότερο από τρεις αιώνες.

Στη συνέχεια, στους Ρωμαϊκούς χρόνους, που ποτέ δεν ήσαν αμιγώς Ρωμαϊκοί, αλλά πάντα Ελληνορωμαϊκοί, όπως μαρτυρεί ζηλότυπα ο σπουδαίος Λατίνος ποιητής Οράτιος: «η κυριευθείσα Ελλάς υπέταξε τον αγέρωχον νικητήν και εισήγαγε τας τέχνας εις το αγροίκον Λάτιον», ο ελληνικός χαρακτήρας παρέμενε ανεξίτηλος και αδιάκοπος.

Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο το γεγονός ότι οι δύο μεγαλύτεροι νομοδιδάσκαλοι και νομοθέτες της Ρώμης, ο Παπινιανός και ο Ουλπιανός ήσαν άξια τέκνα της Συρίας εμπνευσμένα και βαθέως μυημένα στα Ελληνικά γράμματα. Ο Αιμίλιος Παπινιανός (142-212 μ.Χ.) έτυχε της μέγιστης αναγνώρισης μετά θάνατον (321 μ.Χ.), όταν ο Μ. Κωνσταντίνος με ειδική διάταξη, που ονομάσθηκε Νόμος των Παραπομπών απεφάσισε και διέταξε ότι σε περίπτωση διχογνωμίας μεταξύ νομομαθών θα υπερίσχυε η γνώμη του Παπινιανού. Και ο σύγχρονός του Δομίτιος Ουλπιανός κυριαρχεί στον «Πανδέκτη» του Ιουστινιανού με 2.462 χωρία, που αντιστοιχούν στο ένα τρίτο της όλης ύλης των digesta.

Στο χιλιόχρονο Βυζάντιο η Συρία εισέφερε σαν «θυσία αινέσεως» στο ελληνοχριστιανικό οικοδόμημα και τους δύο μέγιστους ποιητές και υμνογράφους. Τον Ρωμανό τον Μελωδό (6ος αιώνας), που απεκλήθη και Πίνδαρος της ελληνοχριστιανικής ποίησης. Και τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό (7ος αιώνας), τον καλούμενο και Χρυσορρόα και Μαγίστρο της μουσικής, τον συγγραφέα της «Οκτωήχου».

Τί θα ήταν το Βυζάντιο χωρίς αυτούς τους μεγάλους Σύρους Ελληνοχριστιανούς, τον Ρωμανό τον Μελωδό και τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό; Να μην ξεχνάμε ότι ο Χριστιανισμός «πάτησε» πάνω στην Ελληνιστική-Αλεξανδρινή περιοχή και διαδόθηκε με την κοινή Αλεξανδρινή γλώσσα, τη γλώσσα της Αγίας Γραφής. Από τον Χριστιανισμό, που ήταν ούτως ή άλλως Ελληνογενής – στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι πρωτομάρτυρες και άγιοι ήσαν ελληνικής καταγωγής και παιδείας – γεννήθηκε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με ορόσημο γενέθλιο το 312 μ.Χ., με τη νίκη του Μ. Κωνσταντίνου στη μάχη στη γέφυρα του Μουλβία, παραπόταμου του Τίβερη, όπου το σήμα του Σταυρού στον ουρανό «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ» ενέπνευσε και οδήγησε στη νίκη τους νεοστρατολογηθέντες χριστιανούς στρατιώτες. Οι ξυπόλητοι, οι ένοικοι των κατακομβών, οι διωκόμενοι από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες με το αίμα τους έχτιζαν την αυτοκρατορία της Ανατολής. Με κέντρο τη Νέα Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη, την Ελληνοχριστιανική βασιλεύουσα μητρόπολη. Κλείνει η παρένθεση.

Η Συρία μάς έδωκε ακόμη τον Λουκιανό τον Σαμοσατέα – γεννήθηκε στα Σαμόσατα του Άνω Ευφράτη της Συρίας (125-185 μ.Χ. περ.), τον Νεοπλατωνικό και Επικούρειο και αντιδογματιστή φιλόσοφο, ρήτορα, ελληνιστή συγγραφέα των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων. Τον πολυγραφότατο και δημοφιλή στις ευρείες μάζες σατιριστή ποιητή. Αξίζει να θυμηθούμε εδώ πως η πασίγνωστη «ένσταση του Μενίππου» ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος είναι διδασκαλία του Σύρου Λουκιανού από τους «νεκρικούς διαλόγους» του!

Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι το πνεύμα του Λουκιανού αφού διαπερνά το Βυζάντιο, εμπνέει μάλιστα και τον Θεόδωρο Πτωχοπρόδρομο από τον οποίο γεννάται η κοσμική Βυζαντινή ποίηση, και αφικνείται στην Ιταλική Αναγέννηση σφραγίζοντας όλη την Ουμανιστική Δύση του 15ου αιώνα. Το έργο του υιοθετείται από διάσημους Ουμανιστές, όπως τον Ολλανδό Ελληνιστή Έρασμο (Desiderius) – εξ ου και τα σημερινά Ευρωπαϊκά προγράμματα «Erasmus» – και τον Άγγλο Τόμας Μουρ, ενώ η εικονοπλαστική γραφή του έδωσε τροφή και έμπνευση στους μεγάλους ζωγράφους της Ευρώπης όπως στον Σάντρο Μποτιτσέλι και στον Ρούμπενς.

Σ’ αυτή την αποδεικτική σειρά αναφορών για την «καθ’ ημάς Συρία», κατ’ ανάλογη εφαρμογή της «καθ’ ημάς Ανατολής», θα ήταν ανεπίτρεπτη ιστορική παράλειψη αν δεν αναφερόμασταν στην Ζηνοβία της Παλμύρας. Η Παλμύρα, πόλη στην όαση της Συριακής ερήμου, ιδρύθηκε από τον Σολομώντα τον μυθικό, όσο και σοφό βασιλιά της Βίβλου, και γνώρισε την μέγιστη ακμή της επί Σελευκιδών σαν φάρος του ελληνικού πολιτισμού και κέντρο εμπορικής δράσης και οικονομικής ισχύος.

Η Ρωμαϊκή παρουσία εκεί αντί κατάκτησης και υποταγής έλαβε τη μορφή της παροχής προνομίων και αυτονομίας. Η ακμή της και η φήμη τής Παλμύρας συνεχίστηκε και κορυφώθηκε καθ’όλον τον 3ον αιώνα, με τη βασίλισσα Ζηνοβία (που ανέλαβε το 267 μ.Χ.), την καλούμενη και Κλεοπάτρα της Συρίας, την πολυθρύλητη για το κάλλος, τη σύνεση και την ελληνική της παιδεία. Κοντά της ευρίσκεται ως σύμβουλός της ο Έλληνας φιλόσοφος Λογγίνος! Ωργάνωσε το κράτος ως ανεξάρτητο και απελεύθερο από τους Ρωμαίους, στηριχθείσα στη συμπάθεια των ελληνικών πληθυσμών της ευρύτερης περιοχής, δεδομένου ότι η ίδια προέβαλλε συστηματικά και επίμονα την καταγωγή της από τους Πτολεμαίους της Αιγύπτου (όπως και η Κλεοπάτρα). Το κράτος της Παλμύρας επεκτάθηκε επί Ζηνοβίας σε μέγα μέρος της Μέσης Ανατολής, μέχρι της κατακτήσεως και πλήρους διαλύσεώς του από τους Ρωμαίους, μολονότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν σε προϊούσα παρακμή τότε, 275 μ.Χ., και από τον Ιλλυριό αυτοκράτορα Αυρηλιανό, ο οποίος εν τω μέσω των εμφυλίων διαμαχών που συνοδεύουν κάθε εποχή παρακμής, εδολοφονήθη το ίδιο έτος. Αυτή την ελληνική Παλμύρα κατασκάπτουν και πάλι, μετά από 2.285 χρόνια, οι σύγχρονοι βάρβαροι, οι φανατικοί τρομοκράτες τζιχαντιστές. Και η πολιτισμένη ανθρωπότητα αντί να μάχεται αμυνόμενη, γίνεται τηλεοπτικός σχολιαστής και κάνει ασκήσεις φθειροκτονίας!

Κλείνω αυτή την ιστορική μαρτυρία για την «καθ’ ημάς Συρία», μνημονεύοντας το τρίτο κατά την τιμητική τάξη, μετά από το της Κωνσταντινουπόλεως και της Αλεξανδρείας, Αυτοκέφαλο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας με έδρα τη Δαμασκό. Στέκει εκεί όρθιο και ηθικά δυνατό, φάρος φωτεινός και μηνύτορας τού, με τη θυσία του Σταυρού και με τη δικαίωση της Ανάστασης, μηνύματος της Αγάπης, που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της Εκκλησίας του Χριστού.

Συμπέρασμα: Αυτή είναι δι’ ολίγων η «καθ’ ημάς Συρία» της Ιστορίας. Στο σήμερα είναι μια υπόθεση γεμάτη πόνο, αίμα, δάκρυα και προσφυγιά. Η Συρία δεν είναι μακριά. Ούτε ξένη προς εμάς. Η ιστορία μας ενώνει αμετάκλητα και παντοτινά. Ο πόλεμος δεν είναι ουρανοκατέβατος. Έχει υπεύθυνους και υπαίτιους υπόλογους. Όσοι δεν δρουν δραστήρια και αποφασιστικά για την κατάπαυσή του είναι άμεσοι συνεργοί. Και δειλοί κερδοσκόποι-καιροσκόποι. Να σώζουμε με ανθρωπιστική δράση τα παιδιά που πνίγονται, ναι. Αλλά ας κοιτάξουμε και για το «ποιός ρίχνει τα παιδιά στο ποτάμι». Ο ανθρωπισμός και τα φιλάνθρωπα αισθήματα δεν σώζουν. Η ειρήνη σώζει τελικά.